(leestijd: 4 minuten)
Het is een van de meest gestelde vragen: Kan ik na een paar maanden weer ‘gewoon’ drinken (gokken, gamen, snuiven, porno, etc.)? Meestal is het geen vraag, maar iets wat iemand wilt, of hoopt. Dat zou natuurlijk mooi zijn, wel de lusten en niet de lasten. In de meeste verslavingszorg instellingen zijn ze duidelijk: dat kan niet! Ook binnen twaalstappenprogramma's als AA of NA denken ze er zo over: je kan nooit meer gecontroleerd drinken, gebruiken, out acten. Veel mensen willen dat niet horen. Als je zolang gedronken hebt kan het idee om nooit meer te kunnen drinken gewoon eng zijn. Dus hoe zit dat, is het mogelijk om na verloop van tijd toch weer af en toe... ?
Robin was vijf maanden clean toen hij plotseling een terugval kreeg. Hij had geen idee hoe het zo snel mis kon gaan. Wat begon als iets kleins, namelijk iets opzoeken op YouTube voor zijn werk, groeide binnen tien dagen uit tot een bekende cyclus die hem terugbracht naar zijn verslaving. De dagen nadat hij op YouTube zat begon hij meer op te zoeken. Een paar dagen later installeerde hij weer TikTok op zijn telefoon, zag wat foto’s van vrouwen en voor hij het wist zat hij weer op pornosites. “Toen belde ik de dealer, en dat was het,” zuchtte hij. “Ik ben weer terug bij af.” Robin’s verslaving draaide om een combinatie van coke en sekswerkers.
Om te begrijpen wat er bij Robin gebeurde moeten we in zijn hoofd gaan kijken, en met name naar het beloningssysteem in zijn brein.
Plezier in het brein - het beloningssysteem
Het beloningscentrum is geen specifieke plek in je hersenen dat afgaat en je blij maakt, maar bestaat uit verschillende delen van je hersenen die samenwerken om te beslissen wat plezierig en belangrijk is. Ons beloningssysteem is door de evolutie slim 'ontworpen' om ons te richten op wat cruciaal is voor onze overleving, zoals eten, voortplanting en het vormen van sociale banden. Dat doet het met dopamine. Dopamine is het stofje waarmee je hersenen zeggen: “Dit voelt goed, dit moeten we echt vaker doen!” Want het bepaalt niet alleen of iets plezierig is, maar het zorgt er ook voor dat er herinneringen aan die ervaring worden gekoppeld.
“Het beloningssysteem is een briljante oplossing van de evolutie om ons te laten focussen op wat belangrijk is voor onze overleving, zoals eten, voortplanting en sociale verbinding.”
- Dr Anne Lembke
Door de constante overvloed aan dopamine nemen het aantal D2 receptoren af in de hersenen - hierdoor moet iemand meer of vaker gebruiken om hetzelfde effect te krijgen. Dit wordt downregulatie genoemd.
Hoe teveel dopamine de hersenen verandert
Het probleem is dat dit systeem geen verschil maakt tussen dingen die goed voor je zijn en dingen die niet goed voor je zijn. Daarbij zorgen drugs ook tot onnatuurlijk hoge niveaus van dopamine in het beloningssysteem wat de werking van deze hersengebieden kan veranderen. Als onze hersenen langdurig overspoelt raken door dopamine kan dit ervoor zorgen dat de dopamine-receptoren in je hersenen minder gevoelig worden voor het stofje, wat ervoor zorgt dat je meer nodig hebt voor hetzelfde effect. Dit is wat ook wel gewenning wordt genoemd.
Goed en slecht nieuws
Dit proces kan uiteindelijk leiden tot verslaving, omdat je steeds vaker en in grotere hoeveelheden op zoek gaat naar dat euforische gevoel. Je hersenen raken gefixeerd op die prikkel en verliezen interesse in normale, dagelijkse beloningen zoals sociale interacties of hobby’s. Het goede nieuws is dat herstel mogelijk is. Dr Anne Lembke, hoogleraar psychiatrie en gedragswetenschappen aan Stanford University School of Medicine, schrijft in het boek Dopamine Nation dat de dopamine-receptoren zich geleidelijk herstellen, waardoor het natuurlijke beloningssysteem weer beter functioneert. Hoeveel tijd dat kost is afhankelijk van de persoon en de mate van verslaving. Lembke geeft ze aan dat het vaak minimaal 30 dagen duurt van volledige onthouding voordat de hersenen beginnen te herstellen en de dopamine-receptoren zich beginnen te normaliseren.
"One is too many, a thousand not enough"
Hierboven zie je een afname van D2 receptoren, waardoor gewenning optreedt. Iemand moet meer gebruiken voor hetzelfde effect.
Helaas is er ook minder goed nieuws, en dat merkte Robin na maanden van herstel toen hij een terugval kreeg. Zelfs een kleine hoeveelheid kan het beloningssysteem opnieuw activeren. Robin begon onschuldig met iets opzoeken op YouTube, maar dit zette een reeks gebeurtenissen in gang die tot zijn terugval leidde.
Omdat het beloningssysteem door verslaving extra gevoelig is, kan zelfs een kleine trigger het proces opnieuw starten. Daarom is minderen moeilijker dan stoppen: zelfs een minimale hoeveelheid activeert het beloningssysteem weer, vermindert de gevoeligheid van D2-receptoren, en trekt je hersenen snel terug in de oude cyclus van onrust en verlangen.
Herstel is een uitnodiging
Niemand die ooit is herstelt van een verslaving zal zeggen dat het een gemakkelijke weg is geweest. Maar de vraag die er echt toe doet is: is het het waard? Het beloningssysteem van de hersenen is sterk, maar uiteindelijk zijn we meer dan ons brein. We staan voor de taak om te kiezen—niet alleen of we stoppen of minderen, maar om een leven te creëren dat werkelijk betekenisvol is. Zoals alle keuzes in het leven, brengt deze ook een confrontatie met vrijheid en verantwoordelijkheid met zich mee. Het pad van herstel is er een van voortdurende zelfreflectie, waarin we niet alleen leren omgaan met onze verlangens, maar ook ontdekken wat echt belangrijk is in ons leven. Stoppen kan paradoxaal genoeg bevrijdend zijn, omdat het ons uitnodigt om opnieuw richting te geven aan ons leven, voorbij de grenzen van verslaving.
Reactie plaatsen
Reacties