Voor het eerst uitspreken dat ik verslaafd was – vertellen dat ik verslaafd was en vastgelopen in dwangmatig seksueel gedrag en daar ook nog drugs bij gebruike. Uitspreken dat ik jarenlang een geheim leven had gehad, diep weggestopt in de donkerste schaduwen van mijn bestaan. Het vertellen tegen vrienden en familie, nu zo'n negen jaar geleden, voelde als een krachttoer; ik werd me bewust van hoeveel ik me schaamde voor wie ik was. Hoe wankel de grond onder me was en hoe weinig ik terug kon vallen op mezelf. De angst dat zij zouden zien wie ik ‘echt’ was: ‘onvoldoende’, ‘slecht’, ‘vies’, ‘beschadigd’. Zeker in het begin van mijn herstel was schaamte er altijd, als een schaduw achtervolgde hij me overal waar ik ging.
Zelfs nu, terwijl ik deze woorden opschrijf en ze de wereld inschrijf, voel ik nog iets van een weeïg ongemak in mijn buik. Een stem die fluistert: “Nu zien ze wie je echt bent. Nu weten ze wat voor slecht en mens je bent. Je bent nep!” Echo’s van schaamte – een complexe en vaak genadeloze emotie die zich richt op onze meest menselijke en kwetsbare delen. Schaamte vertelt ons dat er iets mis met ons is, dat we als persoon fundamenteel verkeerd zijn.
En dan is er nog de stem die zeg dat ik als therapeut die dagelijks werkt met mensen die vastlopen met verslavingsproblemen mijn eigen “shit” helemaal opgeruimd moet hebben. Dat ik anders geen recht heb om anderen te begeleiden, onprofessioneel ben. Hetzelfde onderliggende mechanisme, je moet perfect zijn. Of in ieder geval die indruk wekken.
Schaamte niet als gevolg, maar als oorzaak van verslaving
In de groepen die ik begeleid, waarin mannen worstelen met seksverslaving, liefdesverslaving en aandachtsverslavingen, komt schaamte bijna wekelijks ter sprake. Het gevoel dat je “niet genoeg bent” of dat er “iets fundamenteel mis” met je is, blijkt wijdverspreid en diepgeworteld te zijn. Het is een terugkerend beeld: iemand deelt een kwetsbaar moment, buigt zijn hoofd, trekt zich fysiek terug. Spanning op het gezicht, onrustige handen en oppervlakkige ademhaling verraden hoe hij zich voelt. Als ik vraag wat ze denken, hoor ik vaak: “Ik ben een loser”, “Ik had beter moeten weten” of “Ik ben zwak.” Ze geloven dat hun schaamte voortkomt uit hun gedrag – dat het een logisch gevolg is van hun verslaving.
Volgens John Bradshaw, auteur van Healing the Shame That Binds You, is schaamte echter zelden alleen een reactie op gedrag. Het is vaak een kerngevoel dat al in onze kindertijd wortel schiet door onopgeloste ervaringen. Schaamte wordt vaak onbewust doorgegeven, generatie op generatie, door ouders die zelf worstelen met gevoelens van ontoereikendheid. Deze gevoelens nestelen zich diep in ons als een innerlijke criticus, een stem die ons onophoudelijk bekritiseert en veroordeelt.
Wanneer ik aan de mannen vraag of zij anderen in de groep op dezelfde manier zouden beoordelen, kijken ze vaak verbaasd op. “Nee, natuurlijk niet,”. “Waarom niet?” vraag ik. “Zouden zij niet ook ‘zwak’ zijn, of ‘beter moeten weten’? Ze hebben immers hetzelfde meegemaakt en gedaan.” Dit gesprek maakt de kloof tussen hun oordeel over zichzelf en hun kijk op anderen zichtbaar.
Het is veelzeggend dat ze zichzelf niet op dezelfde manier zouden beoordelen als hun groepsgenoten. Schaamte wordt vaak verkeerd begrepen als een logisch gevolg van gedrag, maar in werkelijkheid ligt het vaak aan de wortel van destructieve patronen, zoals verslaving. Zoals Bradshaw benadrukt, voedt deze diepe, toxische schaamte vaak de verslavende cyclus zelf – het gevoel dat je “niet genoeg bent” drijft mensen naar verdoving en ontsnapping.
Van schaamte naar bevrijding
Het praten over schaamte en falen vraagt om ongelooflijk veel moed. Schaamte gedijt het beste in isolatie. Maar het kan worden geheeld in delen en verbinding. Het vraagt lef om de verhalen die je (onbewust) over jezelf hebt opgebouwd durft te bevragen. Het vraagt dat je licht werpt op de delen van jezelf die je het liefst verborgen houdt – en dat je de confrontatie aangaat met de bron van je diepste angsten. En precies hierin schuilt ook de mogelijkheid tot bevrijding, want door deze schaamte te benoemen en te delen, begint het proces van heling.
“There is a crack in everything, that’s how
the light gets in”
Leonard Cohen
Van perfectie naar menselijk
Herstel is geen magische transformatie; het is een pad dat je blijft bewandelen. Ik weet inmiddels dat mijn imperfecties en fouten mij niet minderwaardig maken. Als het iets heeft gebracht in mijn leven is het echtheid. Daarom besloot ik, toen ik een podcast maakte over seks-, liefde- en aandachtsverslaving, niet alleen als ‘deskundige’ te spreken. Ik wilde niet boven het onderwerp hangen en anderen vertellen wat ze moeten doen of laten. Door mijn eigen verhaal te delen, mijn falen en geklooi laat ik volgens mij juist iets zien van mijn herstel - omdat ik mezelf laat zien.
Schaamte is als een betovering waarin we geloven: dat als we ons ware zelf laten zien, we onvermijdelijk afgewezen worden. Maar door die schaamte in het licht te brengen, verbreken we beetje bij beetje die illusie. Het delen van je verhaal, hoe zwaar beladen ook, getuigt van moed. Het doorbreken van de betovering van schaamte en het leren accepteren van jezelf – met al je complexiteit, pijn, fouten én kracht – is een bevrijdende reis.
Schaamte is leugenachtige, want ik ben niet alleen mijn fouten. Ik ben ook mijn moed, mijn compassie en mijn toewijding om zowel mezelf als anderen te helpen groeien. Dat is allesbehalve beschamend. Dat is menselijk.
Voel je vrij om te reageren hieronder. En als je vragen hebt of contact op wil nemen kan dat via het contactformulier.
Reactie plaatsen
Reacties