Een vriendin vertelde laatst over haar zoontje van vijf. Hij was die dag bij oma en opa geweest en toen hij thuiskwam had hij een nieuw t-shirt met een dino aan wat hij van opa en oma had gekregen. Toen hij zijn moeder zag, rende hij naar haar toe, strekte zijn armen uit en riep uit volle borst: ‘Mama, mama, kijk eens hoe mooi ik ben!’
Het duurde even voordat ik doorhad waarom ik zo ontroerd werd door dit verhaal, maar toen snapte ik het. Want welke volwassene kan dat in alle eerlijkheid en zonder bijgedachten over zichzelf zeggen: ‘Kijk eens hoe mooi ik ben!’ Ik denk dat ik me vooral heel ongemakkelijk zou voelen en meteen erachteraan zou zeggen dat ik het niet arrogant bedoel enzo en dan schaapachtig lachen. En er zou in ieder geval iets van schaamte zijn.
"Mama, mama, kijk eens hoe mooi ik ben!"
Vaak wordt schaamte het in een adem genoemd met schuldgevoel. Toch zijn dit twee verschillende emoties. Schuldgevoel zegt iets over je gedrag, iets wat je gedaan hebt. Je kan je schuldig voelen over iets wat je gedaan hebt, dat je iemand onterecht hebt beschuldigd. Maar schaamte gaat dieper en is persoonlijker. Het voelt leeg, alsof je verkeerd bent. Schaamte is als een gevangenis. Eentje waarvan je vindt dat je verdient om er in te zitten, omdat er iets mis met je is.
Schaamte en verslaving
Schaamte is een emotie die iedereen heeft, maar weinig mensen praten erover (daarom denken veel mensen dat ze de enige zijn die zich zo voelen). En hoewel schaamte voor de meeste mensen weer overgaat, zoals alle emoties, blijft deze bij mensen met een verslaving vaak aanwezig. Vaak sluimerend op de achtergrond hangt een gevoel dat we niet leuk genoeg zijn, niet sterk genoeg, goed genoeg, slim genoeg, aantrekkelijk genoeg. En vanuit dit onbewuste gevoel dat er iets mis met ons is, gaan we ons gedrag aanpassen. Zo bouwen we in de loop van ons leven langzaam maar zeker een 'valse identiteit', iemand waarvan we denken dat anderen diegene wel aardig genoeg vinden, wel leuk, stoer, knap, sterk, aantrekkelijk of slim genoeg.
"Mensen zagen mij als succesvol en als iemand die zeker van zichzelf was, terwijl ik van binnen altijd het gevoel had dat ik tekort schoot en niet goed genoeg was.
Zonder dat ik het doorhad had ik een overtuigende façade van succesvol zijn geconstrueerd. En ik was er echt goed in, ik kon iedereen overtuigen met die façade. Behalve mezelf."
Schaamte vormt de kern van de verslaafde persoonlijkheid
Op de lange termijn ontstaan vaak gevoelens van leegte, eenzaamheid en onzekerheid. Die 'gaten' in onszelf vullen we op met te veel eten, alcohol, televisie kijken, youtube, seks, gamen of werken. Helaas verdwijnt de schaamte hiermee niet, sterker nog, voelen we ons na 'gebruik' nog leger en naarder. En het versterkt schaamte, want hoe dom, slecht, lelijk, zwak (aankruisen wat van toepassing is) ben je dat je niet eens kan stoppen!
Volgens verslavingsdeskundige en arts Gabor Maté vormt schaamte zelfs de kern van verslaving.
"Iemand met een verslaving heeft een diep besef van zijn eigen ontoereikendheid, en een diepe leegte die hij van buiten probeert op te vullen. De verslavende persoonlijkheid is niet in staat zijn eigen spanningen te reguleren, dus als hij gestrest raakt, moet hij naar externe controle grijpen, zoals alcohol of drugs, of een seksuele relatie, om zichzelf minder gestrest te laten voelen. De verslaafde persoonlijkheid herbergt veel angst en schaamte over zijn eigen bestaan - schaamte vormt de kern van de verslaafde persoonlijkheid. We hebben de neiging om te denken dat schaamte wordt veroorzaakt door de verslaving, maar schaamte vormt de kern van de verslaving, voordat het gedrag er zelfs maar was."
Het medicijn tegen schaamte
Schaamte maakt dat we ons slechter over onszelf voelen en zorgt daardoor voor een steeds sterker gevoel van isolatie en van eenzaamheid. En dat is precies wat de verslaving wil, dat we ons eenzaam voelen en alleen, want dan grijpen we opnieuw naar de wijn, de coke of vluchten we in gamen of porno. Je heb misschien wel eens gehoord dat verbinding het tegenovergestelde is van verslaving. Maar wat betekent dat dan, verbonden zijn? Dat zie ik wekelijks in de groepssessies waar ik als counsellor werk. Daar zie ik iedere keer weer hoe onwaarschijnlijk krachtig het delen van schaamte, onzekerheid en kwetsbaarheid is. En hoe dit zorgt voor een sterk gevoel van verbinding. Hoe helend dit is.
"When we deny our stories, they define us.
When we own our stories, we get to write a brave new ending."
Brené Brown
Mijn eerste meeting
Ik kan mijn eigen eerste meeting nog herinneren. Ik had er drie keer over gedaan om daadwerkelijk naar binnen te gaan en de laatste keer ging een vriendin van me mee die me zo wat naar binnen duwde. Daarna appte ze hoe ik het had gevonden. Ik schreef: "Het heeft een diepe indruk op me gemaakt, meer dan ik had verwacht. Vooral het delen van wat zolang in het zwijgende en beschamende donker heeft gezeten heeft iets onwaarschijnlijk krachtigs. Het lijkt wel of schaamte niet tegen het licht kan."
Reactie plaatsen
Reacties